قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ معاصر ایران است که به عنوان نقطه آغازی در مسیر انقلاب اسلامی ایران شناخته می‌شود. این قیام با واکنش‌های مردمی گسترده علیه رژیم پهلوی و حمایت از آیت‌الله سید روح‌الله خمینی، رهبر روحانی مبارزات ضد استبدادی، شکل گرفت. اعتراضات ۱۵ خرداد پس از دستگیری امام خمینی در پی سخنرانی اعتراضی ایشان علیه حکومت پهلوی، به یکی از جنبش‌های مردمی تاثیرگذار تبدیل شد که سرانجام مسیر انقلاب ۱۳۵۷ و سقوط رژیم پهلوی را هموار کرد.
دلایل و ریشه‌های قیام ۱۵ خرداد
قیام ۱۵ خرداد ریشه در تحولات سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی ایران در دهه‌ی ۱۳۴۰ داشت. در این دوران، حکومت پهلوی تحت تاثیر اصلاحات آمریکایی موسوم به “انقلاب سفید” تلاش داشت سیاست‌های غرب‌گرایانه‌ای را با قدرت اعمال کند. یکی از این برنامه‌ها که از سوی روحانیون و مردم با مخالفت روبه‌رو شد، اصلاحات ارضی و اعطای حق رای به زنان بود. این اصلاحات که بدون مشورت با نهادهای دینی و خواست مردم اجرا شد، مخالفت‌هایی را از سوی روحانیون و به ویژه آیت‌الله خمینی به دنبال داشت.
دستگیری امام خمینی و آغاز قیام
در ۱۴ خرداد ۱۳۴۲، امام خمینی سخنرانی تندی علیه رژیم پهلوی و سیاست‌های آن در مدرسه فیضیه قم انجام داد. این سخنرانی منجر به دستگیری ایشان در شب ۱۵ خرداد شد و به دنبال آن، موجی از اعتراضات در شهرهای قم، تهران، و ورامین شکل گرفت. مردم با شعارهایی در حمایت از امام خمینی و محکومیت حکومت پهلوی به خیابان‌ها آمدند و این تظاهرات به سرعت گسترش یافت. حکومت پهلوی با سرکوب خشونت‌آمیز این قیام، شمار زیادی از معترضان را دستگیر و عده‌ای را به شهادت رساند.
تاثیرات و پیامدهای قیام ۱۵ خرداد
قیام ۱۵ خرداد با وجود سرکوب شدید، نقطه آغازی بر تحولات سیاسی و اجتماعی ایران شد و بذر انقلاب اسلامی را کاشت. این قیام به مردم ایران نشان داد که در صورت ایستادگی و همبستگی می‌توانند در برابر ظلم و استبداد ایستادگی کنند. در سال‌های پس از قیام ۱۵ خرداد، ایده‌های ضد استبدادی امام خمینی و روحانیون با حمایت مردمی گسترش یافت و نهایتاً به پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ انجامید.
بزرگداشت قیام ۱۵ خرداد
در جمهوری اسلامی ایران، ۱۵ خرداد به عنوان یکی از روزهای مهم و به یادماندنی، گرامی داشته می‌شود. هر ساله در این روز، مراسم یادبود شهدای این قیام در سراسر کشور برگزار می‌گردد و از قیام‌کنندگان این روز به عنوان الگوهای مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم یاد می‌شود.